Elk jaar overlijden 13.000 Belgen door fijn stof

- Elk jaar sterven in België 13.000 mensen voortijdig door het fijne stof in de lucht. Dat hebben milieu-ambtenaren van de Europese Commissie becijferd. Het stof veroorzaakt longaandoeningen en hart- en vaatziekten.

Fijn stof is een verzamelnaam voor allerlei kleine zwevende deeltjes in de lucht. De deeltjes zijn zo klein dat de "vuilvangers" in onze neus, mond en keel ze niet kunnen tegenhouden en ze dus diep in onze luchtwegen kunnen doordringen. Dat kan leiden tot allerlei gezondheidsklachten.

Een andere naam voor fijn stof is deeltjesvormige luchtverontreiniging of PM10. PM staat voor "particulate matter" (deeltjesachtige stof) en 10 geeft de diameter aan. PM10-deeltjes zijn maximaal 10 micrometer groot, dat wil zeggen een honderste van een millimeter.

Een nog fijner deel van het fijn stof is PM2,5: dat zijn deeltjes die maximaal 2,5 micrometer groot zijn. Het fijnste stof is PM1, dat kleiner is dan 1 micrometer of een duizendste van een millimeter. Men spreekt ook over aërosollen, letterlijk "in lucht opgelost".

Een andere indeling van het fijn stof is de wijze waarop het in de lucht terechtkomt. Men onderscheidt primaire deeltjes, fijn zwevend stof dat rechtstreeks in de lucht wordt gebracht door het verkeer, de industrie, de landbouw en de huishoudens.

Vooral het transport en de landbouw veroorzaken stof

Fijn stof komt uit verschillende bronnen. Bij het grotere stof, PM10, is de landbouw de belangrijkste vervuiler. Het fijnere stof, PM2,5, komt vooral uit het transport. Vooral dieselmotoren stoten veel fijn stof uit, vooral roet.

Door de verbetering van de motoren is de uitstoot gedaald, maar dat wordt teniet gedaan door het groeiend aantal auto's en de toename van het aantal diesels. Ook het slijten van de banden en van de weg zorgt voor fijne stofdeeltjes.

Het aandeel van de industrie is de afgelopen decennia sterk gedaald door het plaatsen van filters en het aanpassen van de productieprocessen.

Chemische reactie van gassen

Secundaire deeltjes worden in de lucht gevormd door de chemische reactie van gassen. Daarbij spelen vooral zwaveldioxide, stikstofoxiden, ammoniak en ook koolwaterstoffen een rol. Deze verbindingen vormen vooral het PM2,5 gedeelte, samen met roet.

De samenstelling van fijn stof is zeer gevarieerd: er zitten mineralen, vezels, zouten, organische metaalverbindingen, koolwaterstoffen roet en de verbindingen uit het secundair aërosol in.

Fijn stof stoort zich niet aan de landsgrenzen

De gezinnen stoten relatief weinig stof uit, maar dat gebeurt wel meestal in bewoonde gebieden zodat het effect ervan groter is. De uitstoot is afkomstig van een open haard, kolen- of houtbrander, barbecue en kookvuur en van sigarettenrook.

Een klein deel van de uitstoot komt van natuurlijke bronnen: zeezout, vulkanisch stof, stof dat van de bodem opwaait en de wind die deeltjes uit gebouwen of de bodem losmaakt.

Overigens stoort het fijn stof zich niet aan de landsgrenzen. In Nederland is meer dan 70 procent van het fijn stof afkomstig uit het buitenland en ook voor ons land geldt dat veel fijn stof uit het buitenland komt. Omgekeerd gaat ook stof dat hier vrijkomt naar het buitenland.

Slecht voor de gezondheid

Fijn stof wordt gezien als één van de meest schadelijke vormen van luchtverontreiniging. Vroeger werd gedacht dat het fijn stof vanaf een bepaalde concentratie schadelijk was, nu zijn er hoe langer hoe meer aanwijzingen dat bij elke concentratie er schadelijke effecten op de gezondheid optreden.

Ook blijkt dat het fijnste stof, de PM1- en PM2,5-fractie, schadelijker is dan het grotere stof. Hoe kleiner de deeltjes, hoe dieper ze kunnen doordringen in de luchtwegen.

De schadelijkheid hangt ook af van de oorsprong. Zo bevatten de roetdeeltjes uit een open haard een hoger aantal schadelijke stoffen door de onvolledige verbranding.

Hart- en longziekten, bronchitis en astma

Fijn stof kan leiden tot hart- en longziekten, bronchitis en astma. In Nederland schat men dat in 2004 1.700 tot 3.000 mensen vroegtijdig, enkele maanden tot maximaal enkele jaren te vroeg, stierven door de effecten van het inademen van fijn stof. Op lange termijn denkt men dat 10.000 tot 15.000 mensen vroegtijdig zullen overlijden.

Voor België schat men de langetermijneffecten op 43 "verloren gezonde levensjaren" per 10.000 inwoners. De kosten worden gerekend op bijna 200 euro per inwoner per jaar. Dat is goed voor een procent van het bruto binnenlands product.

De Europese normen vaak overschreden

De Europese Unie heeft normen opgesteld voor de concentratie aan fijn stof in de lucht. Het jaargemiddelde mag niet meer dan 40 microgram per kubieke meter lucht bedragen vanaf 1 januari 2005, vanaf 1 januari 2010 wordt dat 20 microgram.

Het daggemiddelde mag niet hoger liggen dan 50 microgram en per jaar mogen er slechts 35 dagen zijn dat die norm wordt overschreden. Vanaf 2010 zouden dat slechts zeven dagen worden.

In België wordt de concentratie aan fijn stof gemeten door de Interregionale Cel voor het Leefmilieu (Ircel). Van de veertig meetstations waarvoor er voor 2004 gegevens waren, voldeden er slechts acht aan de norm. In de 32 andere werden meer dagen opgemeten waarop de gemiddelde dagwaarde overschreden werd. De kroon spande het Waalse Jemeppe met 136 dagen met overschrijdingen.

De strengere Europese normen die vanaf 2010 zouden gelden, zijn volgens een aantal experts dan ook niet realistisch. Een Nederlandse specialist zegt dat we dat niet gaan halen, "behalve als men Duitsland gaat stilleggen"...( Sept. 2005)